Tarmoq nima?

Tasavvur qiling, siz va barcha do‘stlaringiz bitta katta uyda yashaysizlar va har kuni bir-biringizga xabarlar yuborasiz. Telefoningiz, kompyuteringiz va hatto televizoringiz ham bu uy ichida “gaplashib” turadi. Ha, bu “uy” – tarmoq deb ataladi. Tarmoq – bu bir-biri bilan axborot almashadigan qurilmalar tizimi. Internet bo‘yicha bir narsani yubormoqchimisiz? U holda tarmoq sizning yordamchingiz!

Tarmoqlar – bu texnologik olamning “gapiroladigan” qurilmalari, va ular bizning hayotimizning ajralmas qismidir. Har safar telefoningiz bilan Wi-Fi ga ulanganingizda yoki kompyuteringiz orqali biror narsa yuklayotganingizda, siz tarmoqdan foydalanasiz. Qani, keling, bu qanday ishlashini tushunamiz!

Tarmoq tushunchasi

Tarmoqni bir guruh odamlarning yig‘ilishi bilan solishtirsak, juda tushunarli bo‘ladi. Sizning uy tarmog‘ingiz – bu xuddi oila a'zolaringiz bir uyda yashayotganidek. Har kim o‘z qurilmasi bilan o‘ziga kerakli narsalarni qilmoqda, lekin ular bir joyda, bir "muhokama zali"da birlashgan.

Qahramonlar: Har bir yaxshi yig‘ilishning tartibga soluvchi rahbarlari bo‘ladi, to‘g‘rimi? Bizning tarmoqda esa, ular – Router, Switch, va Firewall. Bu uch qahramon tarmoqni boshqaradi, yo‘l ko‘rsatadi va xavfsizlikni ta’minlaydi.

---

Tarmoqlar turlari: LAN, WAN va Internet

Endi esa tarmoqlarning turlariga o‘tamiz. Tarmoqlar ham katta-kichik, mahalliy va xalqaro bo‘lishi mumkin, xuddi turli o‘lchamdagi yig‘ilishlar singari!

1. LAN (Local Area Network) – bu xuddi oilangiz ichidagi “kichik yig‘ilish”. Faqatgina o‘zingiz va oilangiz uyda bo‘lganda, Wi-Fi orqali hamma narsa bog‘langan. Bu tarmoq ichida kompyuteringiz, telefoningiz, printeringiz bir joyda ma’lumot almashadi. Misol: Siz kompyuter orqali printerga fayl yuborayapsiz, va bu o‘zingizning kichkina tarmoqqa kirib o‘tmoqda.

2. WAN (Wide Area Network) – bu bir nechta oilalar yoki ish joylarining katta yig‘ilishi. Misol tariqasida, sizning uy tarmog‘ingiz va do‘stingizning ishxonasi WAN orqali bog‘lanadi. WAN katta tarmoq bo‘lib, uzoq masofalarda axborotni uzatadi. Misol: Sizning uyingizdagi internet orqali uzoq joydagi serverga ulanishingiz WAN orqali sodir bo‘ladi.

3. Internet – ha, bu esa xuddi butun dunyo yig‘ilishi! Internet orqali butun dunyodagi kompyuterlar, telefonlar va boshqa qurilmalar bir-biri bilan bog‘lanadi. Tasavvur qiling, siz O‘zbekistonda bo‘lib, Yaponiyadagi kim bilandir gaplashmoqchisiz – Internet sizga bunga imkon beradi. Internet – bu LAN va WAN tarmoqlarining super katta birlashmasi!

Asosiy qismlar: Routerlar, Switchlar, Firewall’lar

Endi biz, tarmoqni qanday boshqarish kerakligini tushunaylik. Har bir yaxshi yig‘ilishni boshqaruvchi qahramonlar kerak. Bu yerda bizning qahramonlarimiz: Router, Switch, va Firewall. Tasavvur qiling, ular qanday vazifalarni bajaradi.

Router – Tarmoqdagi “yo‘l ko‘rsatuvchi”

Router – bu xuddi Google Maps kabi. Agar ma'lumot bir kompyuterdan boshqasiga qanday o‘tishini bilmasa, router unga “yo‘l xaritasi” beradi. Router: "Bu ma'lumot qaysi manzilga ketmoqda?" deb savol beradi va ma'lumotni kerakli yo‘nalishda jo‘natadi. Misol: Uyda routeringiz barcha qurilmalaringizni internetga ulab beradi va har bir ma’lumotni kerakli manzilga jo‘natadi.

Switch – Tarmoqdagi “axborot qo‘riqchisi”

Switch esa xuddi mehmonxonadagi qabulxona xodimi kabi, har bir qurilmani kuzatib, ma'lumotni kimga yuborish kerakligini hal qiladi. Switch: “Ma'lumotning manzili qaysi kompyuter?” deb so‘raydi va unga yo‘llaydi. Bu orqali hech kim noto‘g‘ri “gap” eshitmaydi, har bir ma’lumot o‘z joyiga yetib boradi.

Firewall – Tarmoqning “himoyachisi”

Firewall – bu tarmoqning qo‘riqchisi. Tasavvur qiling, kimdir uyingizga kirishga urinmoqda, lekin u kishi tanish emas. Firewall uni to‘xtatib: "Bu mehmon xavfsizmi yoki yo‘qmi?" deb so‘raydi. Agar xavfli bo‘lsa, uni tarmoqdan chiqarib yuboradi. Misol: Firewall internetdan kirib kelayotgan zararli dasturlarni aniqlab, sizni himoya qiladi.

Tarmoq – bu har xil qurilmalar bir-biri bilan bog‘lanadigan katta texnologik “yig‘ilish”. Routerlar ma'lumotlarga yo‘l ko‘rsatsa, switchlar ularni kuzatib, firewall esa himoya qiladi. Qurilmalar o‘zaro qanday bog‘lanishini bilsangiz, tarmoqlar qanday ishlashini tushunib olasiz. Xuddi uyingizdagi Wi-Fi orqali bog‘langan tarmoqdan tortib, butun dunyo bo‘ylab tarqalgan internetgacha bir xil printsipda ishlaydi.