O‘zingiz sezmagan wifi xavf ostida
Bugungi kunda Wi-Fi barcha uchun qulay va keng tarqalgan texnologiya hisoblanadi. Lekin ko‘pchilik Wi-Fi tarmoqlari xavf ostida ekanini sezmaydi. Siz ochiq Wi-Fi tarmoqlariga ulanganingizda, xakerlar ham ushbu tarmoqqa ulanishi mumkin va ular sizning ma'lumotlaringizni o‘g‘irlashi hech gap emas. Ushbu darsda Wi-Fi xavfsizligi va qanday qilib xakerlardan himoyalanish kerakligi haqida gaplashamiz.
Wi-Fi nima va u qanday ishlaydi?
Wi-Fi — bu internetga simsiz ulanish imkoniyatini beruvchi texnologiya. Siz Wi-Fi router yordamida internetga ulanasiz va internetda sayohat qilishingiz mumkin. Wi-Fi tarmoqlari juda qulay bo‘lsa-da, ular xakerlar uchun ham shunchalik ochiq bo‘lishi mumkin.
Misol:
Siz uyingizda Wi-Fi router o‘rnatdingiz va unga kuchli parol qo‘ymadingiz. Qo‘shnilar sizning Wi-Fi tarmog‘ingizga osongina ulanib, sizning internetingizdan foydalanishadi. Yana shunday holatda, xakerlar sizning Wi-Fi tarmoqqa ulanib, ma'lumotlaringizni o‘g‘irlashlari mumkin.
Wi-Fi xavfsizlik tahdidlari
Ochiq Wi-Fi tarmoqlari: Ko‘p joylarda, kafelar, aeroportlar yoki savdo markazlarida ochiq Wi-Fi tarmoqlariga ulanishingiz mumkin. Ammo ochiq Wi-Fi tarmoqlari xakerlar uchun "eshiklari ochiq uy" bilan barobar. Ular ushbu tarmoqqa ulanishadi va sizning internetda qilayotgan barcha ishlaringizni kuzatishlari mumkin.
Parolsiz Wi-Fi: Agar sizning Wi-Fi tarmog‘ingiz parolsiz bo‘lsa, har kim ulanishi mumkin. Bu holatda, kimdir sizning internetingiz orqali noqonuniy ishlarga qo‘l urishi yoki sizning shaxsiy ma'lumotlaringizni kuzatishi mumkin.
WPA2/WPA3 xavfsizlik protokollari: Wi-Fi xavfsizligini ta'minlash uchun routerlaringizda WPA2 yoki undan ham yaxshiroq WPA3 protokolidan foydalanishingiz kerak. Bu protokollar Wi-Fi ulanishingizni shifrlaydi va ma'lumotlar o‘g‘irlanishining oldini oladi. Eski protokollar, masalan WEP, juda zaif hisoblanadi va oson buziladi.
Siz Bon! Cafe ga borib, ochiq Wi-Fi tarmog‘iga ulanib, qahva ichayotib bank hisobingizga — click.uz ga kirdingiz. Foydalanuvchi nomingiz va parolingizni kiritib, hisobingizga bemalol kirdingiz. Lekin siz sezmasdan, kafedagi xaker ham shu Wi-Fi tarmog‘iga ulanib, sessiya o‘g‘irlash (session hijacking) texnikasidan foydalandi. Xaker sizning sessiya identifikatoringizni (session ID) ushlab olib, siz bilan bir xil sessiyada hisobingizga kirgan holda o‘z ishlarini bajarishi mumkin. Eng yomon tomoni shundaki, siz buni sezmay qolasiz.
Wi-Fi xavfsizligiga oid muhim qadamlar
Wi-Fi tarmog‘ingizni xavfsiz saqlash uchun quyidagi qadamlarni bajarish kerak:
Kuchli parol qo‘ying: Hech qachon Wi-Fi tarmog‘ingizni parolsiz qoldirmang. Wi-Fi tarmog‘ingiz uchun kuchli, uzun va murakkab parol yarating. Masalan, "123456" kabi oddiy parollardan foydalanmang.
WPA3 xavfsizlik protokolidan foydalaning: Wi-Fi routeringizni tekshirib ko‘ring va u WPA3 protokolini qo‘llab-quvvatlayotganiga ishonch hosil qiling. Agar WPA3 bo‘lmasa, hech bo‘lmaganda WPA2 dan foydalaning. WEP ni hech qachon ishlatmang, chunki u juda zaif hisoblanadi.
SSID ni yashiring: Wi-Fi tarmog‘ingizning nomini (SSID) ochiq qoldirmang. Uni yashiring, shunda boshqa odamlar tarmog‘ingizni ko‘rmaydilar va ulanishga urinmaydilar.
MAC-manzillarni filtrlang: Routeringizni faqat tanlangan qurilmalar ulana oladigan qilib sozlang. Har bir qurilma MAC-manzilga ega, va siz bu manzillarni routeringizda ro‘yxatga olishingiz mumkin. Faqat ro‘yxatga kiritilgan qurilmalar ulanish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Routeringiz dasturini yangilang: Wi-Fi routerlari ham xuddi kompyuter kabi dasturiy ta'minotga ega. Bu dasturiy ta'minot xavfsizlikni ta'minlash uchun doimiy ravishda yangilanib turiladi. Routeringiz dasturiy ta'minotini muntazam ravishda yangilab turing.
Wi-Fi xavfsizligining oddiy tili
Wi-Fi xavfsizligi haqida gaplashganda, Wi-Fi routeringizni xuddi "uyingizning kaliti" deb o‘ylang. Siz kalitni ko‘chada hech kim topib olmasligi uchun ehtiyotkorlik bilan saqlaysiz, to‘g‘rimi? Xuddi shunday, Wi-Fi routeringizni ham kuchli parol bilan himoya qilish kerak. Shuningdek, eshikni yopib qo‘ymay, har kimni uyga qo‘yib yubormasligingizdek, Wi-Fi ni ham ochiq qoldirmaslik kerak.
Kulgili Misol:
Tasavvur qiling, siz uyda oshxonangizni yopmasdan qoldirdingiz, va qo‘shnilar o‘g‘rilikni emas, balki oshxonangizdagi barcha taomlarni yeb ketishyapti! Wi-Fi ni parolsiz qoldirish ham xuddi shunday — har kim sizning internetingizni ishlatishi va ma'lumotlaringizni o‘g‘irlashi mumkin.
Wi-Fi xavfsizligini kuchaytirish uchun qo‘shimcha choralar
VPN ishlating: Agar ochiq Wi-Fi dan foydalanishga to‘g‘ri kelsa, VPN ulanishdan foydalaning. Bu sizning ma'lumotlaringizni shifrlab, xakerlardan himoya qiladi.
Wi-Fi tarmog‘ini doim kuzating: Routeringizdagi ulanishlarni kuzating. Unga kimlar ulanyapti? O‘zingiz bilmagan qurilmalarni ko‘rsangiz, darhol tarmoqni qayta sozlang yoki parolni o‘zgartiring.
Last updated
Was this helpful?