Port va Protokollar
Last updated
Was this helpful?
Last updated
Was this helpful?
Protokollar tarmoq qurilmalari o‘rtasida qanday qilib gaplashishni belgilaydigan qoidalar to‘plamidir. Xuddi odamlar bir-birlari bilan til orqali muloqot qilishgani kabi, qurilmalar ham tarmoqqa ulanganida bir-biri bilan gaplashish uchun protokollarni ishlatishadi. Har bir protokol o‘zining vazifasi bor.
Eng asosiy protokollar:
HTTP va HTTPS – Internetda gaplashish tili
HTTP – bu sizning internetda saytlarga kirganingizda brauzeringiz va server o‘rtasida ishlaydigan asosiy protokol. Xuddi siz do‘konga kirasiz va sotuvchidan: "Menga bu narsani bering," deysiz. HTTP bu yerda sizning so‘rovingizni do‘kon serveriga yuboradi.
HTTPS esa HTTP ning shifrlangan, xavfsiz versiyasi. Masalan, onlayn bank saytingizda ma'lumotlaringizni kiritganingizda, HTTPS bu ma'lumotlarni shifrlaydi, xuddi sizning xabaringizni qulflangan konvertga joylagandek.
Misol: Tasavvur qiling, siz do‘konga kirib, mahsulot so‘raysiz. HTTP ochiq gaplashadi, hamma eshitishi mumkin, lekin HTTPS xabaringizni qulflab jo‘natadi – faqat siz va sotuvchi biladi.
TCP va UDP – Ma'lumotlarni uzatish bo‘yicha turli yo‘llar
TCP (Transmission Control Protocol) – bu ishonchli protokol. Ma'lumotlar paketlarga bo‘linib yuboriladi va TCP har bir paket yetib borganini tekshiradi. Agar bir paket yo‘qolsa, TCP uni qaytadan jo‘natadi.
UDP (User Datagram Protocol) esa tez ishlaydi, lekin tekshiruvchi emas. UDP paketlarni tez yuboradi va yetib borganini tekshirmaydi. Bu xuddi o‘yin o‘ynash yoki jonli video tomosha qilish kabi holatlarda ishlatiladi, chunki tez yetib borishi muhim.
Misol: TCP xuddi sizning tort bo‘laklarini birma-bir yuborib, har bir bo‘lakning yetib borganini tekshiradigan jo‘natmangiz kabi. UDP esa xuddi tezroq, lekin bo‘laklarni tekshirmay jo‘natish – yetib kelsa yaxshi, yetib kelmasa, muammo emas.
ICMP – Tarmoqdagi yordamchi
ICMP (Internet Control Message Protocol) tarmoqdagi xatoliklarni aniqlash va ularga javob berish uchun ishlatiladi. Xuddi siz tarmoqqa "Salom, sen bormisan?" deb so‘rasangiz, ICMP "Ha, bu yerda!" deb javob beradi. Bu protsess tarmoqni kuzatish va uning ishlashini tekshirish uchun muhim.
Misol: Tasavvur qiling, siz uyda telefoningizda do‘stingizga qo‘ng‘iroq qilyapsiz: "Telefoningiz ulanganmi?" Do‘stingizning javobi "Ha, ulangan!" – bu xuddi ICMP ning tarmoqqa "Ping" so‘rovi va javobi.
Portlar – bu sizning kompyuteringizdagi turli dasturlar qanday tarmoq orqali muloqot qilishini belgilaydigan "kirish joylari". Har bir port turli xizmatlar uchun ishlatiladi, masalan:
80-port – bu HTTP uchun ishlatiladigan port.
443-port – bu HTTPS uchun ishlatiladigan xavfsiz port.
53-port – bu DNS xizmatlari uchun ishlatiladi.
Misol:
Tasavvur qiling, sizning kompyuteringiz katta mehmonxona kabi. Portlar esa mehmonxonaning eshiklari. Har bir eshikdan turli xizmatlar kirib-chiqadi. Masalan, 80-portdan faqat veb-sahifalarga kirish mumkin bo‘lsa, 443-portdan faqat xavfsiz ma'lumotlar kiradi.
Internet orqali har safar biror ma'lumot uzatganingizda, bu ma'lumot paketlarga bo‘linadi va turli protokollar yordamida uzatiladi. Har bir protokolning o‘z vazifasi bor va ular bir-birini to‘ldiradi:
HTTP/HTTPS ma'lumotlarni veb-sahifalar orqali yuboradi.
TCP bu ma'lumotlarni paketlarga bo‘lib, ishonchli yetkazishni ta'minlaydi.
UDP esa tezda yetkazib beradi, lekin har bir bo‘lakni tekshirmaydi.
ICMP tarmoqni tekshirib, xatolarni topishga yordam beradi.
Tasavvur qiling, siz restoranda ovqat buyurtma qildingiz:
HTTP – bu ofitsiant sizning buyurtmangizni oshxonaga yetkazadi.
TCP – oshpaz buyurtmani qism-qism qilib tayyorlaydi, va har bir qism yetkazilganini tekshiradi.
UDP – tezkor xizmat, masalan, bir piyola ko'k choy olib kelish. Siz choyning ketma-ketligi haqida qayg‘urmaysiz, shunchaki tez kelishini xohlaysiz.
ICMP – tarmoqqa "Ovqat tayyor bo‘ldimi?" deb so‘raysiz va oshpaz javob beradi: "Ha, tayyor!"
Protokollar – bu tarmoqda qurilmalar qanday aloqa qilishini belgilaydigan qoidalar.
TCP ishonchli aloqa uchun ishlatiladi, UDP esa tezkor, lekin tekshirmaydigan aloqa uchun.
HTTP/HTTPS veb-sahifalardagi ma'lumotlarni uzatish uchun ishlatiladi.
ICMP tarmoqlardagi xatolarni topib, javob qaytaradi.
Portlar esa kompyuterdagi turli xizmatlarning kirish joylari bo‘lib xizmat qiladi.
